Thực trạng
Có dịp đi qua các vùng quê, điều dễ nhận thấy đó là rác thải nông thôn vẫn còn xuất hiện rất nhiều trên các vệ đường, trước cổng làng, chân cầu, mương nước, ao hồ và các bãi đất trống trong khu dân cư. Rác chất đống nhiều ngày, làm ảnh hưởng đến sinh hoạt và đời sống của mọi người dân. Trong khi đó, hầu hết lượng rác thải nông thôn lại không được phân loại và xử lý.
Không khó để bắt gặp cảnh rác thải bừa bãi trong khu vực nông thôn.
Thực trạng rác thải nông thôn đã được nhiều địa phương tìm hướng giải quyết nhưng không phải dễ. Mỗi ngày tại các vùng nông thôn thải ra một lượng rác sinh hoạt khá lớn. Mặc dù đất rộng nhưng thực tế là các xã lại không quy hoạch được các bãi rác tập trung, không có bãi rác công cộng, không quy định chỗ tập trung rác, không có người và phương tiện chuyên chở rác do vậy mỗi hộ gia đình phải tự xử lý rác thải của nhà mình. Và cách xử lý được áp dụng nhiều và được coi là thuận lợi nhất với người dân đó là vứt xuống bất cứ chỗ nào có thể vứt được. Người này thấy người kia đổ được thì mình cũng tham gia và kết quả là hình thành những bãi rác nhỏ rải rác khắp thôn.
Qua tìm hiểu tại một số xã, chúng tôi nhận thấy hầu hết các địa phương đều cho rằng việc tìm chỗ để bố trí bãi rác tập trung là điều rất khó. Có xã từ nhiều năm nay đã xây dựng đề án xử lý rác thải theo hướng tổ chức thu gom tập trung về một bãi rác chung nhưng do xã toàn đất ruộng không còn biết chọn chỗ nào làm bãi rác.
Tự quản nên hiệu quả thấp
Nếu khu vực đô thị việc thu gom rác được cơ giới hóa thì khu vực ngoại thành vẫn bằng thủ công, năng suất lao động, hiệu quả thấp. Mô hình chủ yếu là giao các tổ tự quản của thôn, xã thu gom rác trong khu dân cư, vận chuyển đến điểm tập kết và doanh nghiệp thu gom vận chuyển từ các điểm tập kết về khu xử lý tập trung của huyện, thành phố. Do phương tiện xe gom không đủ, không đúng quy cách, thời gian thu gom không thống nhất… dẫn tới rác tồn đọng trong khu dân cư. Hầu hết các xã 2-3 ngày, thậm chí có nơi 10 ngày mới thu gom rác một lần. Điểm tập kết rác thường bố trí ở đầu thôn, xóm, mặt đường giao thông chính của xã, không được che đậy kín dẫn đến ô nhiễm môi trường và làm xấu cảnh quan làng, xóm...
Từ việc thu gom thiếu thống nhất, triệt để nên ý thức bỏ rác đúng nơi quy định, đúng giờ của người dân cũng hạn chế. Tình trạng vứt rác bừa bãi xuống hồ, ao, kênh, mương khá phổ biến. Hầu hết dọc tuyến đường liên thôn, liên xã đều có rác thải sinh hoạt, từ những loại rác không tự hủy như túi ni lông đến xác súc vật, vỏ thuốc bảo vệ thực vật... Theo ông Lê Văn Vững, Phó Trưởng thôn Phượng Đồng, xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ, việc vận động người dân chỉ bỏ rác vào giờ thôn đi thu gom rất khó khăn, một phần do nếp sống, thói quen đã lâu, phần khác do thôn không đủ nhân lực, phương tiện để thu gom hằng ngày. Các vệ sinh viên không được đào tạo bài bản, chế độ đãi ngộ thấp nên ít người gắn bó với công việc. Đã vậy, khi thu phí vệ sinh môi trường, không phải hộ dân nào cũng hiểu và chấp hành.
Cho rằng nguyên nhân chính dẫn đến bất cập trong thu gom rác nông thôn là thiếu một đầu mối và sự chuyên nghiệp, Phó Chủ tịch UBND huyện Chương Mỹ Nguyễn Minh Ngọc nói: Quản lý hạ tầng nói chung, thu gom rác nói riêng trên địa bàn thôn, xã nào do thôn, xã đó thực hiện, nếu cán bộ thôn, xã trách nhiệm thì việc thu gom rác làm tốt; cán bộ xuê xoa thì công việc lại chệch choạc. Ngay cả các huyện cũng thiếu thống nhất trong đầu mối quản lý; có huyện giao công việc này cho Phòng Quản lý đô thị, có huyện giao Phòng Tài nguyên và Môi trường hay Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng hoặc Trung tâm Phát triển quỹ đất…
Theo thống kê, trên địa bàn 17 huyện ngoại thành có khoảng 5.000 vệ sinh viên, tuy nhiên, thu nhập của lực lượng này chỉ khoảng 2,5 triệu đồng/người/tháng. Nhiều người không có chế độ bảo hiểm, không qua đào tạo nghề, khó có khả năng tiếp cận việc đổi mới công nghệ, áp dụng cơ giới hóa thu gom rác. Những hạn chế này khiến nhiều vệ sinh viên không xác định gắn bó, tâm huyết với công việc…
Giải pháp nào cho rác thải nông thôn?
Các tỉnh đang đẩy mạnh việc triển khai xây dựng môi trường “xanh-sạch- đẹp”, theo đó đã có nhiều hoạt động làm sạch môi trường được thực hiện. Tuy nhiên, hiện nay bên cạnh rác thải thành phố đã cơ bản được thu gom xử lý thì vấn đề rác thải nông thôn vẫn còn là một bài toán khó giải.
Theo anh Lê Hoàng Sơn, cán bộ truyền thông Trung tâm nước sinh hoạt và vệ sinh môi trường nông thôn thì: Cách tốt nhất để giải quyết vấn đề rác thải nông thôn là tổ chức đội thu gom tập trung rác về một điểm để xử lý. Muốn vậy thì các địa phương phải có đủ phương tiện, trang thiết bị và đội ngũ thu gom rác.
Tại các tỉnh có nhà máy chế biến rác thải thì vấn đề rác thải đã có hướng giải quyết là thu gom mang về nhà máy xử lý để tận thu chế biến làm phân bón. Hiện nay, ngoài việc xử lý rác thải của thành phố thì các huyện cũng đã tuỳ theo điều kiện và kinh phí của mình để hợp đồng với nhà máy tổ chức thu gom rác.
Đối với những xã xa trung tâm, có điều kiện về bãi xử lý rác huyện cần hỗ trợ địa phương kinh phí mua phương tiện, các hộ dân đóng góp kinh phí, địa phương tổ chức đội thu gom chở rác đến bãi rác tâp trung xa khu dân cư để xử lý.
Trước mắt, một số vùng nông thôn nghèo, chưa có điều kiện để có xe chở rác và đội ngũ thu gom thì giải pháp hữu hiệu là tuyên truyền người dân không vứt rác bừa bãi; khuyến cáo bà con nên tận dụng vườn, ruộng để xử lý rác thải hữu cơ, hạn chế dùng các sản phẩm gây nguy hại tới môi trường như: túi nilon, các sản phẩm bao bì bằng nhựa, thuỷ tinh…Có như vậy thì vấn đề rác thải vệ sinh nông thôn mới được giải quyết tốt đảm bảo đời sống của người dân cũng như mỹ quan chung tại các vùng nông thôn.
Các bài viết liên quan:
Phân loại rác thải tại nguồn 
Phân loại và xử lý rác thải y tế
Đề án thu gom rác nông thôn của Việt Nhất Nghệ